Onderzoek naar Leids koloniaal en slavernijverleden

Het Leidse stadsbestuur, inwoners, ondernemers en universiteit speelden aantoonbaar rollen van betekenis in het koloniale en slavernijverleden. Dat blijkt uit wetenschappelijke, historische vooronderzoeken van de Universiteit Leiden. De onderzoeken tonen diverse dwarsverbanden aan tussen het toenmalige Leidse stadsbestuur en de universiteit Leiden met slavenhandel, slavernij en kolonialisme. Tijdens een bijeenkomst in het stadhuis op donderdag 3 april hebben onderzoekers hun bevindingen gepresenteerd en zijn de twee onderzoeksrapporten aangeboden aan burgemeester Peter Heijkoop en Annetje Ottow, voorzitter College van Bestuur van de Universiteit Leiden.

Het onderzoek strekte zich uit van het begin van de Nederlandse koloniale ondernemingen en handel in tot slaaf gemaakten rond 1600 in het Atlantisch gebied, Zuid-Afrika en Azië, tot de periode van dekolonisatie na 1945. De Leidse onderzoekers Ligia  Giay, Emma Sow en Sjoerd Ramackers hebben bestaande bronnen, archieven en bestaand onderzoek geïnventariseerd. De uitkomsten van deze onderzoeken staan in twee afzonderlijke rapporten beschreven. Het ene rapport richt zich op de stad Leiden als geheel en verkent de betekenis van de koloniale connecties en de slavernij in stad en samenleving. Het andere rapport focust op de Universiteit Leiden en raakvlakken tussen universiteit en het koloniale en slavernijverleden.

Rol Leidse stadsbestuurders

Op het eerste gezicht lijkt de betrokkenheid van industrie- en universiteitsstad Leiden bij de koloniale en slavernijgeschiedenis niet zo nauw als bij de grote havensteden als Rotterdam, Amsterdam of Vlissingen. Vanuit Leiden voeren geen slavenschepen uit, er was geen kamer van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) of West-Indische Compagnie (WIC) gevestigd, geen Ministerie van Koloniën. Uit het vooronderzoek komt echter naar voren dat Leidse bewindhebbers de Leidse belangen van de stad behartigden, fungeerden als contactpersonen voor Leidse investeerders en volledig meedraaiden in het functioneren van de Amsterdamse Kamers van de VOC en de WIC. Sommige Leidse stadsbestuurders hadden ook private belangen in de handel in tot slaaf gemaakten, slavernij en kolonialisme.

Ook ‘gewone’ Leidenaren betrokken

Naast de Leidse elite hadden ook ‘gewone’ Leidenaren te maken met kolonialisme, slavernij en koloniaal geweld. Arme Leidenaren produceerden bij wijze van werkverschaffing uniformen voor het koloniale leger. En de Kweekschool voor Zeevaart voorzag met de opleiding van kansarme jongens in de vraag naar manschappen voor op schepen die naar de koloniën voeren. Leidse soldaten en militairen vertrokken naar de koloniën om voor de koloniale machthebbers te vechten tegen de inheemse bevolking en tegen andere kolonisten.

Burgemeester Peter Heijkoop van gemeente Leiden: “Dit belangrijke onderdeel van de Leidse stadsgeschiedenis is nog nooit eerder op deze schaal onderzocht. Ik ben de Leidse onderzoekers Emma Sow en Sjoerd Ramackers zeer erkentelijk voor het wetenschappelijke historische vooronderzoek dat zij in onze opdracht hebben gedaan. De dwarsverbanden die zij hebben blootgelegd over het toenmalige stadsbestuur, de Leidse bevolking en het koloniale- en slavernijverleden zullen we als college van burgemeester en wethouders de komende tijd nader bestuderen. We komen binnen enkele weken met voorstellen voor een vervolg. We willen sowieso de dialoog met de stad aangaan om te bepalen hoe we erkenning kunnen geven aan deze nieuwe, pijnlijke feiten over onze gezamenlijke Leidse geschiedenis.”

Onderzoek naar de Universiteit Leiden

De Universiteit Leiden was al langer op de hoogte van het feit dat individuen die een band met de universiteit hadden betrokken waren geweest bij het Nederlandse koloniale en slavernijverleden. Dit was gebleken uit eerdere historische onderzoeken. Voorbeelden hiervan waren bestuurders, ambtenaren en wetenschappers die in Leiden hun opleiding hadden genoten of aan de universiteit verbonden waren. Met dit vooronderzoek wilde de universiteit een beter beeld krijgen van de omvang van haar betrokkenheid.

“Ook wij zijn onderzoekers Ligia Giay, Emma Sow en Sjoerd Ramackers ontzettend dankbaar voor de totstandkoming van deze twee vooronderzoeken’, aldus collegevoorzitter Annetje Ottow van de Universiteit Leiden. ‘Dankzij hun werk krijgen wij een beter begrip van onze rol in het mondiale koloniale en slavernijverleden. Als onderwijs- en onderzoeksinstelling hebben wij een belangrijke rol in het bevorderen van kennis en kritische reflectie op deze geschiedenis. Dat kan alleen als wij dan ook onze eigen betrokkenheid laten onderzoeken.”

Aanleiding

De Universiteit Leiden en de gemeente Leiden hebben in 2023, het nationale herdenkingsjaar Slavernijverleden, opdracht gegeven om de Leidse verbondenheid van zowel stad als ook universiteit met koloniale wereld en de betrokkenheid bij slavernij te onderzoeken en beschrijven. Aanleiding hiervoor waren onderzoeken die in andere steden werden opgestart. Die zorgden tevens voor vragen vanuit de stad over de mate van betrokkenheid van Leiden bij het koloniale en slavernijverleden.